Zmiany w zakresie uprawnień do świadczeń opiekuńczych

Z początkiem 2024 r. do obiegu prawnego wejdzie nowe świadczenie dla osób niepełnosprawnych, tj. świadczenie wspierające. Jednocześnie zostaną uchylone przepisy w zakresie specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz w istotny sposób zmienią się zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Przy czym nadal z tych świadczeń na dotychczasowych zasadach będą mogły korzystać osoby, które uzyskały/uzyskają do nich prawo przed 1 stycznia 2024 r.

Obecne zasady

Obecnie w koszyku świadczeń opiekuńczych, określonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.), znajdują się m.in. specjalny zasiłek opiekuńczy i świadczenie pielęgnacyjne, przyznawane na zasadach określonych odpowiednio w art. 16a i art. 17 tej ustawy.

Podstawowym warunkiem uzyskania tych świadczeń jest niepodejmowanie lub rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Przeszkodą w uzyskaniu tych świadczeń opiekuńczych jest posiadanie uprawnień do wskazanych przez ustawodawcę innych świadczeń, w tym do:

tzw. świadczenia emerytalno-rentowego, tj. np. do emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego albo
specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna.

Ponadto specjalny zasiłek opiekuńczy przyznawany jest po spełnieniu kryterium dochodowego, a wysokość tego świadczenia, wynosząca 620 zł, jest znacznie niższa od świadczenia pielęgnacyjnego, wypłacanego obecnie (w 2023 r.) w wysokości 2.458 zł.

Oba świadczenia można jednak pobierać bez względu na wiek osoby wymagającej opieki.

Od 1 stycznia 2024 r.

Za sprawą ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. poz. 1429), począwszy od 1 stycznia 2024 r. zostanie uchylony przepis art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych, co oznacza, że specjalny zasiłek opiekuńczy nie będzie już przyznawany.

Ponadto nastąpi istotna zmiana art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych (patrz tabela) skutkująca m.in. możliwością przyznania świadczenia pielęgnacyjnego bez konieczności rezygnowania z aktywności zawodowej dla osób sprawujących opiekę nad osobą legitymującą się takim samym jak obecnie wymaganym orzeczeniem, ale tylko w wieku do ukończenia 18. roku życia.

Przy czym, w razie opieki nad więcej niż jedną osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się ww. orzeczeniem, wysokość świadczenia pielęgnacyjnego będzie ulegała podwyższeniu o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka.

Przy ustalaniu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego od nowego roku nie będzie także miało już znaczenia, czy osoba sprawująca opiekę ma przyznane świadczenie emerytalno-rentowe.

Okres przejściowy

Wprowadzając te zmiany ustawodawca jednocześnie zastrzegł, w art. 63 ustawy o świadczeniu wspierającym, iż:

w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy, do których prawo powstało do dnia 31 grudnia 2023 r., stosuje się przepisy dotychczasowe,
osoby, którym przed dniem 1 stycznia 2024 r. albo od tego dnia, na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., przyznane zostało co najmniej do dnia 31 grudnia 2023 r. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego, zachowują do nich prawo na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r.:
- nie dłużej jednak niż do końca okresu, na który prawo zostało przyznane,
- również w przypadku, gdy osobie, nad którą sprawują opiekę, zostało wydane nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności, pod warunkiem złożenia wniosku o nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin ważności dotychczasowego orzeczenia, a następnie złożenia wniosku o ustalenie prawa odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego w terminie 3 miesięcy, licząc od wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności.

Co więcej, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego będzie przysługiwało również po upływie okresu zasiłkowego, na który prawo zostanie przyznane, jeżeli wniosek o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego na nowy okres zasiłkowy zostanie złożony w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym zakończy się dotychczasowy okres zasiłkowy. Przypomnijmy, iż okres zasiłkowy dla specjalnego zasiłku opiekuńczego obejmuje okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego.

Kwoty przysługującego na podstawie przepisów dotychczasowych:

świadczenia pielęgnacyjnego – będą podlegały waloryzacji w trybie i na zasadach określonych w art. 17 ust. 3a-3d ustawy o świadczeniach rodzinnych (w jej wyniku od 1 stycznia 2024 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosić będzie 2.988 zł),
specjalnego zasiłku opiekuńczego – będą weryfikowane w trybie i na zasadach określonych w rozdziale 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych (najbliższa weryfikacja nastąpi w 2024 r.).

Jednak oba omawiane świadczenia, tj. zarówno świadczenie pielęgnacyjne, jak i specjalny zasiłek opiekuńczy, nie będą należne, jeżeli osobie wymagającej opieki zostanie przyznane prawo do świadczenia wspierającego.

O zmianach w zasadach dotyczących uprawnień do omawianych świadczeń opiekuńczych osoby do nich uprawnione powinny zostać powiadomione przez organ wypłacający te świadczenia.