Co urząd skarbowy może przejąć na spłatę zaległego podatku?

Urząd skarbowy może zająć na spłatę zaległości podatkowych rachunki bankowe, wierzytelności pieniężne, mienie ruchome czy nieruchomości. Powinien jednak stosować środki najmniej uciążliwe dla dłużnika. Jeżeli dłużnik nie chce pozbyć się zajętego składnika majątku, może spróbować go odzyskać, składając wniosek o zwolnienie go z egzekucji.

Zakres zajęcia

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za podatki wynikające z jego zobowiązań podatkowych.

Podatnik, który jest w związku małżeńskim, musi liczyć się z egzekwowaniem obciążających go podatków z majątku osobistego oraz majątku wspólnego jego i małżonka. Majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. Są to m.in. pobrane pensje, dochody z działalności gospodarczej, dochody z majątku wspólnego. Majątek wspólny nie podlega zajęciu na spłatę zaległości podatkowych podatnika powstałych przed zawarciem związku małżeńskiego. Urząd skarbowy nie może również zająć majątku osobistego jego małżonka. Majątek osobisty to rzeczy i prawa majątkowe nieobjęte wspólnością majątkową. Zalicza się do nich m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa, prawa autorskie, darowizny (chyba że darczyńca inaczej postanowił).

Należy jednocześnie pamiętać o zasadach spłaty przez małżonków podatku dochodowego wynikającego ze wspólnego zeznania podatkowego. Małżonkowie ponoszą za niego solidarną odpowiedzialność. Każdy z nich ma prawo i obowiązek uregulować cały podatek wynikający ze wspólnego rozliczenia. Jeżeli jeden z małżonków umrze przed zapłatą podatku, drugi przejmuje pełną odpowiedzialność za jego uiszczenie. Wyłączona jest w tym przypadku odpowiedzialność spadkobierców.

Środki egzekucyjne

Urząd skarbowy, dochodząc zapłaty zaległości podatkowej w trybie postępowania egzekucyjnego, ma do dyspozycji szeroki wachlarz środków egzekucyjnych. Może zająć rachunki bankowe, pensję, emeryturę, wierzytelności z tytułu dostaw, robót czy usług, udziały w spółce z o.o., rzeczy ruchome, nieruchomości.

Są jednak rzeczy i prawa majątkowe niepodlegające egzekucji. Taki katalog wprowadzono z myślą o zapewnieniu dłużnikowi i jego rodzinie minimum egzystencji. Urząd skarbowy nie może zająć podstawowych przedmiotów urządzenia domowego, przedmiotów potrzebnych dłużnikowi i członkom jego rodziny do nauki czy narzędzi i innych przedmiotów niezbędnych dłużnikowi do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście (z wyjątkiem środków transportu). Egzekucji nie podlegają alimenty, dodatki rodzinne, zasiłki dla opiekunów czy świadczenia z pomocy społecznej. Te i inne wyłączone wymienione zostały w art. 8-10 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Sposobem na uchronienie się przed prowadzeniem egzekucji z określonego lub określonych składników swojego majątku (które w świetle prawa podlegają zajęciu) jest wystąpienie do urzędu skarbowego z wnioskiem o zwolnienie ich z egzekucji (w całości lub części). Za zastosowaniem takiego rozwiązania musi przemawiać ważny interes dłużnika. Zwolnienie można uzyskać na czas oznaczony lub nieoznaczony. Przewiduje to art. 13 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Dłużnik musi uzasadnić zwolnienie z egzekucji określonych rzeczy lub praw majątkowych. Wymagane jest także wskazanie innych składników mienia, z których możliwe jest prowadzenie egzekucji i spłata zaległości podatkowej. Celem zwolnienia z egzekucji nie jest bowiem całkowite zaprzestanie dochodzenia należności, lecz skierowanie działań do innych rzeczy, praw majątkowych czy wierzytelności. Zwolnienie nie może doprowadzić do bezskuteczności egzekucji i pozbawienia wierzyciela podatkowego możliwości ściągnięcia długu (por. wyrok NSA z dnia 25 marca 2021 r., sygn. akt III FSK 2699/21). Zastosowanie zwolnienia nie oznacza również zwrotu ściągniętych już środków. Nie służy ono niwelowaniu skutków dokonanych czynności egzekucyjnych, lecz ogranicza egzekucję na przyszłość, np. przez pozostawienie na rachunku bankowym kwot umożliwiających dłużnikowi pokrycie kosztów bieżącego utrzymania (por. wyrok WSA w Lublinie z dnia 26 lutego 2021 r., sygn. akt I SA/Lu 532/20).

Uciążliwe działania

Urząd skarbowy, zajmując mienie podatnika, ma obowiązek kierować się dwiema zasadami: celowości i stosowania jak najłagodniejszego środka egzekucyjnego. Oznacza to, że musi sięgać po środki egzekucyjne prowadzące bezpośrednio do spłaty dochodzonej kwoty, a spośród kilku takich środków powinien wybierać te najmniej uciążliwe.

„Uciążliwość” jest niejako wpisana w przymusowe dochodzenie zaległości podatkowej. Każde zajęcie, jako ograniczające swobodę dysponowania zajętym składnikiem mienia, może być w jakimś stopniu dokuczliwe. Urząd skarbowy powinien zrezygnować ze stosowania bardziej dokuczliwych dla dłużnika środków egzekucyjnych jedynie wtedy, gdy ściągnięcie zaległości podatkowej możliwe jest przy wykorzystaniu innych środków. Przy wyborze odpowiedniego środka egzekucyjnego należy jednak kierować się nie tylko jego jak najmniejszą dolegliwością, lecz także efektywnością. Celem postępowania egzekucyjnego jest zagwarantowanie warunków niezbędnych do skutecznego prowadzenia egzekucji, a poprzez to zapewnienie odpowiedniej ochrony interesów wierzyciela podatkowego (por. wyrok NSA z dnia 2 marca 2021 r., sygn. akt III FSK 2322/21).

Podatnik, który zarzuca urzędowi skarbowemu podjęcie zbyt uciążliwych działań, może wnieść skargę na podstawie art. 54 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Musi wykazać, dlaczego zastosowany środek egzekucyjny lub środki egzekucyjne są zbyt dokuczliwe, czyli w jaki sposób utrudniają lub uniemożliwiają mu codzienne życie czy prowadzenie działalności gospodarczej. Dłużnik nie powinien jednak poprzestać na przedstawieniu negatywnych konsekwencji podjętych przez urząd skarbowy działań, ale musi wskazać majątek, który może być w zamian zajęty (por. wyrok NSA z dnia 28 lipca 2020 r., sygn. akt II FSK 2427/19).