Osobami uprawnionymi do renty rodzinnej najczęściej są dzieci oraz wdowy/wdowcy. Owdowiali małżonkowie bardzo często nabywają prawo do tego świadczenia bezterminowo. Zdarza się przy tym, że legitymują się własnym stażem ubezpieczeniowym wypracowanym niekiedy, zarówno w okresie poprzedzającym śmierć małżonka(-i), jak i po jego/jej zgonie, a czasami tylko przed lub po zgonie współmałżonka. Osiągając powszechny wiek emerytalny, zapominają o możliwości ubiegania się o własne świadczenie emerytalne, a nic nie stoi na przeszkodzie, żeby złożyć w ZUS stosowny wniosek.
Renta rodzinna
Przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej w pierwszej kolejności ocenie podlega, czy osoba zmarła miała ustalone prawo do własnego świadczenia. Jeśli takich uprawnień nie posiadała, ocenie podlega, czy w momencie śmierci spełniała warunki przykładowo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, przyjmując przy tym, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.
W dalszej kolejności sprawdzane jest, czy osoba ubiegająca się o rentę rodzinną znajduje się w katalogu osób uprawnionych do tego świadczenia oraz czy spełnia wyznaczone przez ustawodawcę warunki. Przypomnijmy, że do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny zmarłego:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
- małżonek (wdowa i wdowiec),
- rodzice, w tym ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające.
Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna, stanowi rozdział 2 w dziale III ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną.
Jeśli chodzi o wdowę, to ma ona prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
- w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Przepisy dotyczące warunków wymaganych od wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca.
Emerytura powszechna
Emerytura powszechna obliczana według nowych zasad przysługuje ubezpieczonemu, a więc osobie legitymującej się okresem ubezpieczenia bądź przebytym do 31 grudnia 1998 r. okresem składkowym. Jeśli chodzi o okres ubezpieczenia, to stanowi go okres opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast okresy składkowe enumeratywnie wymienia art. 6 ustawy emerytalnej. Im dłuższy wymiar takich okresów, tym wyższe świadczenie emerytalne. Emerytura taka stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia (ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy emerytalnej) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.
Ubezpieczony urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r. nabędzie prawo do emerytury powszechnej po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.
Ponieważ postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe zasadniczo ma wnioskowy charakter, to osoba, której organ rentowy ma ustalić prawo do emerytury – nieuprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy – musi o to świadczenie zawnioskować.
Ubiegając się o emeryturę, najlepiej jest wykorzystać formularz EMP.
Złożenie wniosku na formularzu EMP gwarantuje osobie zainteresowanej, iż organ rentowy rozpatrzy uprawnienia do nowej emerytury, w tym w razie konieczności ustali również:
- prawo do okresowej emerytury kapitałowej i/lub
- wartość kapitału początkowego,
i wyda decyzję w tej sprawie.
Zbieg uprawnień
Ustawa emerytalna i pozostałe ustawy, w oparciu o które ustalane jest prawo do świadczeń wypłacanych przez ZUS, nie neguje uprawnień jednej osoby do kilku świadczeń o charakterze emerytalno-rentowym. Przepisy z tej materii określają jednak w sposób bardzo szczegółowy, jakie świadczenie w konkretnej sytuacji dana osoba może pobierać.
Zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie emerytalnej wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Przepis ten będzie miał zastosowanie w przypadku ustalonych jednej osobie uprawnień do emerytury powszechnej i renty rodzinnej. Co więcej, stosuje się go także w razie zbiegu u jednej osoby prawa do renty rodzinnej z prawem do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego (art. 95 ust. 3 ustawy emerytalnej). Nie oznacza to jednak, że osoba zainteresowana nie będzie miała korzyści z zaistniałego stanu faktycznego (patrz ramka).
Legitymacja emeryta – rencisty
Osoba uprawniona do renty rodzinnej posiada legitymację emeryta-rencisty. Mimo przyznanych uprawnień do emerytury takiej osobie, a więc mimo zmiany rodzaju świadczenia, organ rentowy nie wydaje z urzędu nowej legitymacji emeryta-rencisty. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby osoba zainteresowana posiadaniem legitymacji, którą organ potwierdzi uprawnienia do emerytury, wystąpiła o wymianę legitymacji z uwagi na zmianę rodzaju świadczenia.
Korzyści w przypadku ustalenia uprawnień emerytalnych osobie z prawem do renty rodzinnej
1. Przy ustalaniu wysokości renty rodzinnej i emerytury według zreformowanych zasad brane są pod uwagę zupełnie różne parametry. Nie można bezwzględnie zakładać, że emerytura będzie świadczeniem mniej korzystnym, nawet jeśli osoba zmarła zarabiała więcej, przez część lub cały okres swojej kariery zawodowej, od osoby uprawnionej do renty rodzinnej. Lepiej jest, aby takich ustaleń dokonał organ rentowy. Umożliwi to osobie uprawnionej podjęcie decyzji, które ze świadczeń organ rentowy ma wypłacać.
2. Osobę uprawnioną do renty rodzinnej i jednocześnie będącą aktywną zawodowo obowiązują pewne limity dotyczące wysokości osiąganego przychodu i jednocześnie zobowiązana jest ona do informowania organu rentowego, w odpowiednim czasie, o:
– osiąganiu przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i pkt 6 ustawy emerytalnej,
– wysokości uzyskanego przychodu w poprzednim roku kalendarzowym.
W myśl art. 127 ust. 1a ustawy emerytalnej, wymienione obowiązki nie dotyczą emerytów, którzy wiek emerytalny 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) osiągnęli przed podjęciem działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4 tej ustawy. Oznacza to, że osoby mające ustalone (decyzją ZUS) prawo do emerytury powszechnej, podejmujące przykładowo dodatkowe zatrudnienie, mogą osiągać przychody bez ograniczeń. Są one tym samym zwolnione z przekazywania organowi rentowemu informacji dotyczących wysokości osiąganego przychodu. Nie ma przy tym znaczenia, że osoba uprawniona do emerytury pobiera rentę rodzinną jako świadczenie bardziej korzystne.
Źródło: gofin.pl, Gazeta Podatkowa nr 89 (1964) z dnia 7.11.2022
Autor: Honorata Urbaniak
