1) Zamierzamy zatrudnić osobę do utrzymania czystości pomieszczeń biurowych na zasadach cywilnoprawnych. Czy możemy zawrzeć umowę zlecenia, czy też powinna to być umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu?
Na utrzymanie czystości (sprzątanie) pomieszczeń biurowych powinno zawierać się umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. Sądy nie kwestionują jednak umów zlecenia.
Umowa zlecenia należy do umów o świadczenie usług, przez które rozumie się szeroką i różnorodną grupę umów zawieranych na podstawie przepisów ich dotyczących (umowy nazwane) lub tylko zasady swobody umów zapisanej w art. 3531 K.c. (umowy nienazwane). To doktrynalna klasyfikacja z racji braku legalnej definicji umów o świadczenie usług (por. Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Mariusz Załucki, C.H. Beck 2023, kom. do art. 750, dalej zwany komentarzem Załuckiego, a także Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz, red. prof. dr hab. Maciej Gutowski, C.H. Beck 2022, kom. do art. 750, dalej zwany komentarzem Gutowskiego). Pojęcie takich umów jest użyte wyłącznie w art. 750 K.c., obejmującym nigdzie nieuregulowane umowy o świadczenie usług, do których odpowiednio stosuje się przepisy o zleceniu. Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza, że do umowy o świadczenie usług:
- stosuje się większość regulacji o zleceniu wprost (np. art. 735 K.c. o odpłatności umowy zlecenia i wysokości wynagrodzenia),
- niektóre przepisy stosuje się po modyfikacji (np. art. 746 § 1-2 K.c. dotyczący możliwości wypowiedzenia umowy zlecenia w każdym czasie),
- część przepisów pomija się (np. art. 734 § 2 K.c. o pełnomocnictwie dla zleceniobiorcy).
W wyborze jednego z wymienionych działań decyduje specyfika konkretnej nienazwanej umowy o świadczenie usług i ewentualne różnice pomiędzy stosunkiem prawnym powstałym na jej mocy a elementami kodeksowej umowy zlecenia (por. wyrok SA w Łodzi z 4 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 1416/14 i wyrok SN z 20 lipca 2006 r., sygn. akt V CSK 115/06).
Powyższe powoduje, że powszechnie określa się „umową zlecenia” nie tylko umowy zawarte w warunkach wskazanych w art. 734-749 i art. 751 K.c., lecz także umowy o świadczenie usług podlegające pod art. 750 K.c. (dalej zwane umowami o świadczeniu usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu). Dzieje się tak, mimo że obydwie umowy – przy wielu podobieństwach – różnią się między sobą, co przedstawia poniższa tabela.
Z orzecznictwa wynika, że utrzymanie porządku (sprzątanie) jest przedmiotem:
- umów o świadczenie usług zawieranych z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą (por. postanowienie SN z 16 listopada 2022 r., sygn. akt II USK 67/22) albo osobami fizycznymi (por. postanowienie SN z 10 marca 2020 r., sygn. akt I UK 70/19, wyrok SR w Bydgoszczy z 14 grudnia 2017 r., sygn. akt VII P 441/17, wyrok SO w Zielonej Górze z 23 stycznia 2014 r., sygn. akt IV U 197/13), a także
- umów zlecenia (por. wyrok SA w Poznaniu z 8 marca 2022 r., sygn. akt III AUa 1222/20, wyrok SA w Warszawie z 20 lipca 2022 r., sygn. akt III AUa 544/19, wyrok WSA w Gdańsku z 24 maja 2017 r., sygn. akt I SA/Gd 158/17).
Sądy nie korygują tej praktyki. W części swoich rozstrzygnięć wskazują, że proste czynności, takie jak sprzątanie pomieszczeń, z uwagi na swoją specyfikę, mogą być wykonywane, i w praktyce zwykle tak to się odbywa, w ramach umowy zlecenia (por. postanowienie SN z 7 czerwca 2022 r., sygn. akt II USK 541/21, wyrok SA w Szczecinie z 23 lutego 2022 r., sygn. akt III AUa 449/21). W innych natomiast traktują je jako usługi, które powinny być przedmiotem umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (por. wyrok SO w Łodzi z 20 października 2020 r., sygn. akt III Ca 1770/19, wyrok SA w Szczecinie z 15 maja 2018 r., sygn. akt III AUa 473/17). Pod względem „czystości” prawnej ten drugi kierunek interpretacyjny jest prawidłowy. Jednak nie można odebrać słuszności utrzymywania umów zlecenia na sprzątanie, gdy są zgodne z zamiarem ich stron i celem tych umów, nie są sprzeczne z prawem ani nie mają na celu jego obejścia, a także są zgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1-2 i art. 65 § 2 K.c.).
Wspomnijmy, że judykatura konsekwentnie odrzuca możliwość zawierania umów o dzieło na sprzątanie.
2) Czy nazwanie umowy o świadczenie usług, o której mowa w pytaniu 1, umową zlecenia jest błędem i oznacza jej nieważność?
Nie, ocena charakteru umowy nie zależy od jej nazwy, ale od rzeczywistej treści oraz celu i zgodnego zamiaru stron (art. 65 § 2 K.c.). Jak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 30 listopada 2022 r. (sygn. akt II GSK 1140/19): „(…) Wolę stron umowy należy (…) tak tłumaczyć, jak tego wymagają okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (art. 65 § 1 K.c.), przy czym nie może ona zmieniać ustawy, co wprost wynika z art. 58 § 1 K.c. (…)”. W procesie weryfikacyjnym bierze się pod uwagę również okoliczności wykonywania umowy. O jego wyniku decydują zatem cechy charakterystyczne odróżniające zawartą i realizowaną umowę od innych umów cywilnoprawnych, nawet wbrew jej nazwie.
Nieważność umowy ma miejsce tylko wtedy, gdy zostanie zawarta wbrew przepisom prawa lub w celu ich obejścia albo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1-2 K.c.). Taki skutek nie występuje w przypadku nazwania umową zlecenia umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. Obydwie umowy wykazują wiele podobieństw i zaledwie kilka różnic (patrz tabela w odpowiedzi na pytanie 1) oraz podlegają oskładkowaniu.
3) Czy wobec umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu obowiązuje minimalna stawka godzinowa?
Tak, umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, nie korzysta ze zwolnienia w tym zakresie.
Minimalna stawka godzinowa obowiązuje w przypadku umów zlecenia (art. 734 K.c.) i umów o świadczenie usług objętych art. 750 K.c. (art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz. U. z 2020 r. poz. 2207, dalej zwana ustawą).
Ustawowe minimum nie musi być przestrzegane jedynie w przypadkach wymienionych w art. 8d ustawy, tj. gdy dotyczy m.in. umów:
- w przypadku których o miejscu i czasie wykonania zlecenia/świadczenia usługi decyduje zleceniobiorca/świadczeniobiorca i przysługuje mu wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne,
- z zakresu usług opiekuńczych i bytowych realizowanych poprzez prowadzenie rodzinnego domu pomocy na podstawie art. 52 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901),
- w przedmiocie usług polegających na sprawowaniu opieki nad grupą osób lub osobami podczas wypoczynków lub wycieczek – jeżeli ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 1 doba.
W okolicznościach niewymienionych wśród wyjątków świadczeniobiorca musi otrzymać za każdą godzinę zrealizowanej usługi co najmniej minimalną stawkę godzinową.
Źródło: gofin.pl, Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 18 (588) z dnia 10.09.2023
