Zadłużenie składkowe objęte układem ratalnym a prawo przedsiębiorcy do świadczeń chorobowych

Osoba prowadząca własną działalność pozarolniczą, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, może – po spełnieniu określonych przez ustawodawcę warunków – korzystać ze świadczeń finansowanych z tego ubezpieczenia. Podlegając ubezpieczeniu wypadkowemu, może natomiast ubiegać się o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku zaległość składkowa może uniemożliwić wypłatę zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego, chyba że zadłużenie zostało objęte realizowanym sumiennie układem ratalnym.

Prawo do świadczeń

Do świadczeń finansowanych z ubezpieczenia chorobowego zaliczają się w głównej mierze:

zasiłek chorobowy,
świadczenie rehabilitacyjne,
zasiłek macierzyński i
zasiłek opiekuńczy.

Co wydaje się oczywiste, a wynika wprost z art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1732), zwanej ustawą zasiłkową, wymienione świadczenia chorobowe są przewidziane dla osób objętych ubezpieczeniem chorobowym.

Dla przedsiębiorców

Za sprawą art. 11 ust. 2 z uwzględnieniem art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.), zwanej ustawą systemową, osoby prowadzące własną działalność pozarolniczą mogą przystąpić do ubezpieczenia chorobowego na zasadzie dobrowolności, o ile są objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi.

W zasadzie to od samych przedsiębiorców zależy, a właściwie od ich decyzji w zakresie przystąpienia lub nie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, czy w razie zaistnienia określonego ryzyka będą mogli skorzystać ze stosownego świadczenia.

Zaległości składkowe

Od 1 stycznia 2022 r. opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne po terminie albo w zaniżonej wysokości nie powoduje już (jak to miało miejsce przed tą datą) wyłączenia z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, które uniemożliwiałoby nabycie prawa do świadczeń należnych z tego ubezpieczenia. Stało się tak za sprawą ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621), która z początkiem 2022 r. uchyliła regulujący tę kwestię pkt 2 w art. 14 ust. 2 ustawy systemowej.

Ustawodawca jednocześnie jednak wprowadził stosowne zmiany w nabywaniu uprawnień do świadczeń należnych z ubezpieczenia chorobowego, poprzez dodanie ww. ustawą zmieniającą, także od 1 stycznia 2022 r., art. 2a do ustawy zasiłkowej. Przepis ten zastrzega, iż świadczenia określone w ustawie zasiłkowej nie przysługują m.in. osobom prowadzącym pozarolniczą działalność w razie wystąpienia w dniu powstania prawa do świadczenia zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę, do czasu spłaty całości zadłużenia. Co więcej, prawo do tych świadczeń przedawnia się, jeżeli zadłużenie to nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia.

Ponieważ w 2022 r. minimalne wynagrodzenie wynosi 3.010 zł, kwota graniczna zaległości składkowej, której przekroczenie skutkuje brakiem prawa do świadczenia chorobowego do czasu jej spłaty, wynosi 30,10 zł (tj. 3.010 zł × 1%). W 2023 r. zmieni się ona z dniem 1 stycznia i 1 lipca, z uwagi na dwukrotny w tym roku wzrost minimalnego wynagrodzenia.

Wyjaśnienia ZUS

W kwestii uprawnień do świadczeń chorobowych w przypadku zaległości składkowych dodatkowych wyjaśnień udzielił ZUS, który jest płatnikiem zasiłków dla osób prowadzących własną działalność pozarolniczą, nawet jeśli przedsiębiorca jest uprawniony do wypłaty zasiłków swoim ubezpieczonym (art. 61 ustawy zasiłkowej).

Przykładowo z komentarza do ustawy zasiłkowej, dostępnego na stronie internetowej www.zus.pl, można dowiedzieć się:

na jaki dzień organ rentowy ustala zaległość składkową przedsiębiorcy, którego obowiązuje okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy,
za jaki okres świadczenie ulega przedawnieniu przy niedochowaniu terminu na spłatę całości zadłużenia (patrz ramka).

Z ubezpieczenia wypadkowego

Przedstawione zasady dotyczące zaległości składkowych mają odpowiednie zastosowanie do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia wypadkowego. Świadczenia te od 1 stycznia 2022 r. nie przysługują bowiem m.in. osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym w razie występowania w dniu wypadku przy pracy lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej, zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Warto przypomnieć, iż do 31 grudnia 2021 r. zaległość składkowa nie mogła przekraczać kwoty 6,60 zł.

Przy czym w tym przypadku prawo do świadczeń wypadkowych przedawnia się, jeżeli wspomniane zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tych świadczeń z tytułu choroby zawodowej.

Kwestię tę reguluje art. 6 ust. 2-4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2189).

Układ ratalny

Zdarza się, że na wniosek przedsiębiorcy posiadającego zaległości składkowe ZUS, na podstawie art. 29 ust. 1 i 2 ustawy systemowej, w formie umowy zawartej z dłużnikiem, odroczył termin płatności należności z tytułu składek lub rozłożył należności na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Po 31 grudnia 2021 r. nie ratowało to takiego przedsiębiorcy przed utratą prawa do świadczeń chorobowych na podstawie art. 2a ustawy zasiłkowej.

W odpowiedzi na pytanie naszego Wydawnictwa organ rentowy, powołując się m.in. na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2019 r., sygn. akt III UK 204/17, dotyczący prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, przez analogię potwierdził, iż nawet jeśli przedsiębiorca spłaca terminowo w ustalonych ratach zaległości składkowe, to nie zmienia to faktu, iż do czasu pełnej ich spłaty pozostaje dłużnikiem wobec ZUS i nie może otrzymać świadczenia chorobowego.

W tej sprawie jednak zajdzie istotna zmiana na korzyść świadczeniobiorców sumiennie wywiązujących się z zawartej z ZUS umowy ratalnej. Za sprawą ustawy z dnia 27 października 2022 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, zwanej ustawą zmieniającą (na dzień oddania GP do druku ustawa oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw), do art. 29 ustawy systemowej zostanie bowiem dodany ust. 5, zgodnie z którym taki dłużnik nie będzie uznawany za posiadającego zadłużenie z tytułu składek (patrz tabela) i w efekcie będzie miał prawo do świadczeń chorobowych zarówno z ubezpieczenia chorobowego, jak i wypadkowego.

Co więcej, płatnicy składek realizujący umowę z ZUS o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty lub odroczeniu terminu płatności tych należności, którym odmówiono prawa do tych świadczeń w okresie od 1 stycznia 2022 r. dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie ustawy, będą mieli ponownie ustalane prawo do tych świadczeń (art. 6 ustawy zmieniającej).

Dodatkowe wyjaśnienia ZUS w zakresie ustalania uprawnień do świadczeń chorobowych dla przedsiębiorcy z zaległościami składkowymi zawarte w komentarzu do ustawy zasiłkowej

1. W przypadku gdy ubezpieczony przedsiębiorca nie ma wymaganego okresu 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej, za dzień powstania prawa do zasiłku uznawany jest dzień, od którego nabędzie on prawo do zasiłku chorobowego, czyli 91. dzień nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. I to właśnie na ten 91. dzień nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ZUS ustala, czy przedsiębiorca posiada zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne albo kwota zadłużenia przekracza 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (przykład).

2. Jeżeli spłata całości zadłużenia przekraczającego 1% minimalnego wynagrodzenia nastąpi:

– w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do zasiłku – ubezpieczonemu przysługuje świadczenie za cały okres orzeczonej niezdolności do pracy z tego tytułu,

– po upływie 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia – ubezpieczony nabywa prawo do świadczeń od dnia spłaty całości zadłużenia, a prawo do świadczeń za okres przed tą datą ulega przedawnieniu.

3. Okres orzeczonej niezdolności do pracy, za który prawo do świadczeń uległo przedawnieniu z powodu występowania zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, podlega wliczeniu do okresu zasiłkowego.

4. W przypadku uregulowania całości zadłużenia organ rentowy wypłaca należne zasiłki nie później niż w terminie 60 dni od dnia spłaty całości zadłużenia.

Przykład

Pan Paweł, który z dniem 1 września 2022 r. przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej, jest niezdolny do pracy w okresie od 15 listopada do 21 grudnia 2022 r. Nie posiada on wcześniejszych okresów ubezpieczenia chorobowego, które za sprawą art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej z uwagi na przerwę nieprzekraczającą 30 dni można by doliczyć do obowiązującego go 90-dniowego okresu wyczekiwania. Nie zachodzi także żadna z okoliczności wskazanych w art. 4 ust. 3 ustawy zasiłkowej, uprawniająca do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego. W tej sytuacji pan Paweł z założenia powinien nabyć prawo do zasiłku chorobowego od 91. dnia obecnego ubezpieczenia, tj. od 30 listopada 2022 r. Zanim jednak organ rentowy przyzna mu to świadczenie, najpierw ustali, czy na dzień 30 listopada 2022 r. posiadał zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, a jeżeli tak, to czy przekraczało ono kwotę 30,10 zł (patrz poniżej).