Powoływanie fundacji rodzinnych od maja 2023 r.

W Polsce duża liczba przedsiębiorstw to firmy rodzinne. Wiele z nich mierzy się lub będzie się mierzyć w niedalekiej przyszłości z koniecznością przekazania majątku następcom prawnym. Z dniem 22 maja 2023 r. wejdzie w życie ustawa o fundacji rodzinnej, która może okazać się rozwiązaniem dla przedsiębiorców myślących o przyszłości swoich firm. Zadaniem fundacji rodzinnej będzie gromadzenie i zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby. Z dochodów i majątku fundacji rodzinnej będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów.

Przyszłość firm rodzinnych

Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesję planuje ok. 57% firm rodzinnych. Przy czym tylko 8,1% następców przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców. Aby przeprowadzić skutecznie proces sukcesji, przedsiębiorcy muszą posiadać następców, którzy będą w stanie oraz będą chcieli dalej poprowadzić biznes, lub co najmniej sprawować w nim funkcje właścicielskie, powierzając zarządzanie profesjonalnemu zarządowi. Nie zawsze ten warunek jest możliwy do spełnienia. W przypadku braku sukcesora albo braku porozumienia pomiędzy członkami rodziny, właściciele przedsiębiorstw często decydują się na sprzedaż firmy, co prowadzi do utraty jej rodzinnego charakteru. Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej, fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.

Status firmy rodzinnej

Fundacja rodzinna to osoba prawna utworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Oprócz dokumentu ustanawiającego fundację rodzinną, tj. aktu założycielskiego albo testamentu, najistotniejszą rolę będzie odgrywał statut. Wpis fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych umożliwi uzyskanie przez nią osobowości prawnej. Zgłoszenia ustanowienia fundacji rodzinnej będzie dokonywać fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie – zarząd. W rejestrze będą ujawnione dane o fundacji rodzinnej, które w związku z koniecznością zgłaszania przez zarząd ich zmian powinny pozostawać aktualne. Rejestr fundacji rodzinnych będzie prowadzić Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Fundatorem fundacji rodzinnej będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złoży oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja rodzinna będzie mogła być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Przy czym fundacja rodzinna ustanawiana w testamencie będzie mogła mieć tylko jednego fundatora. Fundator będzie mógł kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności, ale nie będzie ponosił odpowiedzialności za jej zobowiązania.

Zadania i uprawnienia fundatora

Wyposażenie fundacji rodzinnej w początkowe aktywa będzie zadaniem fundatora, który przeniesie mienie przeznaczone na realizację celów fundacji rodzinnej i tym samym zasili początkowo fundusz założycielski. Wartość aktywów fundacji rodzinnej nie powinna być niższa niż 100.000 zł. Wartość mienia wniesionego do fundacji rodzinnej będzie rozumiana jako wartość rynkowa składników wnoszonego mienia w innej postaci niż środki pieniężne. Wnosząc majątek do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego, fundator będzie również sporządzać spis majątku w formie pisemnej.

Do powstania fundacji rodzinnej będzie konieczne:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,
• ustalenie statutu,
• sporządzenie spisu majątku,
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut,
• wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych – w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w ciągu dwóch lat od wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych – w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie,
• wpis do rejestru fundacji rodzinnych.

Statut fundacji rodzinnej będzie określał beneficjentów, którzy będą mogli otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie po jej rozwiązaniu. Krąg beneficjentów został ograniczony do dwóch kategorii podmiotów, tj. osób fizycznych oraz organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego. Co ważne, beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mógł zostać również sam fundator. Nie ma bowiem przeciwwskazań, by po wniesieniu majątku do fundacji rodzinnej również on otrzymywał od niej świadczenia, np. w celu zaspokojenia jego bieżących potrzeb. Dzięki temu będzie miał możliwość wycofania się z aktywności zawodowej (zarobkowej) przy jednoczesnym zabezpieczeniu sobie środków na bieżące utrzymanie. Fundator będzie miał prawo określić, w jakim zakresie lista beneficjentów nie będzie jawna, np. dla pozostałych beneficjentów. Oczywiście uprawnienie to nie będzie miało zastosowania np. wobec organów administracji skarbowej.

To, jakie świadczenia i w jakim zakresie będą przysługiwać beneficjentom, będzie należeć do wyłącznej decyzji fundatora. Będą mogły to być świadczenia pieniężne bądź niepieniężne, w szczególności świadczenia polegające na pokrywaniu kosztów utrzymania lub kształcenia, leczenia lub opieki – w przypadku osób fizycznych, lub wpieranie statutowej działalności pożytku publicznego – w przypadku organizacji pozarządowych. Fundator będzie mógł dokonać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń bez ograniczeń, w tym także czasowych. Świadczenie od fundacji rodzinnej będzie mogło być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu, np. pod warunkiem ukończenia studiów, zawarcia związku małżeńskiego, ukończenia określonego wieku.

Fundacja rodzinna, podobnie jak spółki prawa handlowego, będzie działać przez swoje organy: zarząd, radę nadzorczą (powoływaną fakultatywnie) oraz zgromadzenie beneficjentów. Fundacja rodzinna będzie musiała być poddawana cyklicznej, niezależnej ocenie (pod względem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz jej dokumentami) działań dotyczących zarządzania majątkiem.

Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu Prawa przedsiębiorców, ale tylko w zakresie określonym w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, tj. np. w zakresie zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie, nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26.01.2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. poz. 326)

Źródło: gofin.pl, Gazeta Podatkowa nr 24 (2003) z dnia 23.03.2023

Autor: Marta Stefanowicz – Wasilewska