W 2020 r. zmarła pracownica, pozostawiając konkubenta i małoletnie dziecko, którego prawnym opiekunem, zgodnie z postanowieniem sądu, została jego ciotka. W myśl orzeczenia sądu, spadek po zmarłej w całości dziedziczy małoletnia córka. Opiekun prawny wystosował w jej imieniu pisemną prośbę o wypłatę odprawy pośmiertnej i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Czy świadczenia z tytułu praw majątkowych należy wypłacić na rzecz małoletniej córki w całości, a odprawę w połowie?
Tak, małoletniej córce, która jest jedynym najbliższym członkiem rodziny i jedyną spadkobierczynią zmarłej pracownicy, przysługuje całość praw majątkowych z jej stosunku pracy oraz połowa odprawy pośmiertnej.
Stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika (art. 631 § 1 K.p.). Następuje to automatycznie (z mocy samego prawa) z upływem tego dnia, a nie w chwili (o godzinie) odnotowanej w akcie zgonu (por. wyrok SA w Szczecinie z 6 czerwca 2013 r., sygn. akt III APa 5/13). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 10 czerwca 2014 r. (sygn. akt III PK 123/13, OSNP 2015/12/158) podkreślił, że: „(…) O ile obowiązek osobistego świadczenia pracy wyklucza sukcesję stosunku pracy na następców prawnych zmarłego pracownika, o tyle śmierć pracownika, powodując wygaśnięcie umowy o pracę, nie ma wpływu na istnienie i rozmiar nabytych przez pracownika za życia i niezaspokojonych do dnia ustania stosunku pracy praw majątkowych wynikających z tego stosunku. (…)”. Ze względu na brak definicji w przepisach, w orzecznictwie przyjmuje się, że prawem majątkowym ze stosunku pracy w rozumieniu art. 631 § 2 K.p.:
- jest prawo majątkowe ściśle z tym stosunkiem związane (bezpośrednio z niego wynikające),
- nie jest prawo majątkowe o pośredniej więzi ze stosunkiem pracy, czyli świadczenia ze stosunku pracy w szerokim znaczeniu.
Do praw tych należy niewypłacone wynagrodzenie za pracę, a także m.in. dodatki do wynagrodzenia, nagroda jubileuszowa, jeśli zmarły nabył do niej prawo (por. postanowienie SN z 13 grudnia 2004 r., sygn. akt II PK 243/04), wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, odprawa pieniężna, odszkodowania, np. za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę (por. uchwała SN z 25 lipca 1985 r., sygn. akt III PZP 27/85, OSNC 1986/3/27).
Ważne: W trybie art. 631 § 2 K.p. najbliższa rodzina zmarłego pracownika może uzyskać należne po nim świadczenia ze stosunku pracy, bez wymogu uprzedniego oczekiwania na formalne stwierdzenie praw do spadku (por. m.in. postanowienie SA w Katowicach z 11 grudnia 1996 r., sygn. akt III APz 18/96, OSA 1998/10/40).
W grupie następców prawnych, o których mowa w art. 631 § 2 zd. 1 K.p. nie ma konkubenta. Obejmuje ona małżonka i inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, o jakich mowa w art. 67-71 ustawy emerytalnej (patrz tabela poniżej). Prawa majątkowe są dzielone między nich po równo. W razie braku tak rozumianych następców prawnych, prawa te wchodzą do spadku (art. 63 § 2 zd. 2 K.p.).
Czytelnik powinien był zastosować przepis art. 631 § 2 K.p. w stosunku do małoletniego dziecka, wypłacając jego opiekunowi prawnemu ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz inne świadczenia ze stosunku pracy zmarłego pracownika, zanim sprawę dziedziczenia rozstrzygnął sąd. Całość praw majątkowych przypada temu dziecku, jeżeli jest ono jedynym najbliższym członkiem rodziny zmarłego pracownika. Co najwyżej powinien zaczekać na rozstrzygnięcie w sprawie przedstawiciela małoletniej.
Następcy prawni zmarłego pracownika według art. 631 § 2 K.p.
| Lp. | Następca prawny | Wymagania i uwagi |
| 1 | 2 | 3 |
| 1. | Małżonek | Dla nabycia praw majątkowych po zmarłym pracowniku wystarczy, żeby związek małżeński formalnie trwał w momencie jego śmierci. Nie ma natomiast znaczenia, czy: – małżonków łączyła wspólność majątkowa, czy też mieli ustanowioną rozdzielność majątkową, – małżonkowie pozostawali w separacji faktycznej lub formalnej (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. Krzysztof Walczak, C.H.Beck 2021, kom. do art. 63). |
| 2. | Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione | Są uprawnione do praw majątkowych po zmarłym pracowniku: – do ukończenia 16 lat lub – do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, chyba że ukończą ten wiek, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, wówczas mają status uprawnionych do zakończenia tego roku studiów, albo – bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w myślniku pierwszym lub drugim. |
| 3. | Przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka | Są uprawnione do praw majątkowych po zmarłym pracowniku, jeżeli: – spełniają warunki wskazane dla dzieci (wiersz 2 tabeli), oraz – zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć była następstwem wypadku, a także – nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd. |
| 4. | Rodzice (w tym macocha, ojczym i osoby przysposabiające) | Są uprawnieni do praw majątkowych po zmarłym pracowniku, jeżeli: – zmarły bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania oraz – spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, a także co do wieku również w art. 70 ust. 5 ustawy emerytalnej. |
W myśl art. 93 § 4 K.p., odprawa pośmiertna przysługuje małżonkowi zmarłego pracownika oraz innym członkom jego rodziny, uprawnionym do renty rodzinnej w rozumieniu ustawy emerytalnej (patrz tabela).
Ważne: Odprawa pośmiertna nie należy do praw majątkowych ze stosunku pracy w rozumieniu art. 631 § 2 K.p. ani nie wchodzi w skład masy spadkowej, gdyż ma do niej prawo rodzina zmarłego pracownika, a nie on sam (por. postanowienie SN z 13 grudnia 2004 r., sygn. akt II PK 243/04).
Zasadniczo dzieli się ją na równe części pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny (art. 93 § 5 K.p.). Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 93 § 6 K.p. Nakazuje on wypłatę połowy odprawy, jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej. Czytelnik powinien postąpić zgodnie z tą wytyczną.
Źródło: gofin.pl, Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 21 (543) z dnia 1.11.2021.
