Praca w godzinach nadliczbowych uregulowana jest w Kodeksie pracy (kp) od art. 151 do 1516. Zgodnie z przepisami praca w nadgodzinach oznacza pracę wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także pracę wykonywaną ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy oraz po przekroczeniu przez pracownika tygodniowej normy czasu pracy (pięciodniowy tydzień pracy). Za dodatkową pracę pracownikowi przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

Oznacza to, że czas pracy pracownika nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnym, 5-dniowym tygodniu pracy. W przypadku przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy natomiast do 12 godzin w systemie równoważnym. Należy również pamiętać, że pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie oraz prawo do 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku w ciągu tygodnia.

Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych

Zgodnie z art. 1511 § 1 kp za pracę w nadgodzinach, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości:

  • 100% wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach przypadających:
  • w nocy,
  • w niedzielę i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z  obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
  • w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
  • 50% wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach przypadających w każdym innym dniu niż ujęty przy dodatku 100%.

Jak wyliczyć wynagrodzenie zasadnicze i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych?

Na początku należy wyjaśnić, co rozumie się pod pojęciem normalne wynagrodzenie. Sąd Najwyższy stwierdził m.in. w wyroku z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86, OSNC 1987, nr 9, poz. 140, że pod pojęciem normalnego wynagrodzenia za pracę należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników. Jeżeli zatem pracownik, oprócz wynagrodzenia wynikającego ze stawki osobistego zaszeregowania otrzymuje w sposób stały inne składniki wynagrodzenia, one również stanowią normalne wynagrodzenie za pracę.

W celu obliczenia stawki godzinowej tak rozumianego normalnego wynagrodzenia za pracę należy stawkę miesięczną wynagrodzenia podzielić przez obowiązujący w danym miesiącu wymiar czasu pracy.

Nieco inne reguły obowiązują przy ustalaniu podstawy dodatku za godziny nadliczbowe. Do podstawy wyliczeń dodatku za godziny nadliczbowe wchodzi wynagrodzenie pracownika wynikające wyłącznie z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a więc jedynie wynagrodzenie zasadnicze – wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2007 r., II PZP 4/07, OSNP 2007/21-22/307. Przy naliczaniu dodatku za pracę nadliczbową nie powinno się uwzględniać np. premii regulaminowej.

Kiedy przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych?

O ile wyliczenie dodatku za pracę ponad normę w podstawowym systemie czasu pracy nie budzi wątpliwości, o tyle w równoważnym już tak. Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy, który zgodnie z wyrokiem z 10 marca 2005 r. stwierdził, iż w systemie równoważnego czasu pracy pracą w godzinach nadliczbowych jest praca ponad normę dobową wynikającą z harmonogramu pracy, a także praca w czasie przekraczającym przeciętną normę tygodniową. W praktyce oznacza to, że pracownik, którego wymiar czasu pracy w danej dobie został zaplanowany na 8 godzin albo na mniej niż 8 godzin, w godzinach nadliczbowych będzie pracował już po przekroczeniu 8-godzinnej normy dobowej (a nie dopiero po przekroczeniu 12 godziny pracy).

Przykład 1.

Pracownik, który miał zaplanowaną pracę na 12 godzin, faktycznie przepracował 13. Wypracował zatem jedną godzinę nadliczbową wynikającą z przekroczenia obowiązującego go przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy.

Przykład 2.

W przypadku pracownika zatrudnionego w równoważnym systemie czasu pracy, którego wymiar czasu pracy w jednym z dni okresu rozliczeniowego wynosił np. 4 godziny, godziny nadliczbowe wystąpią dopiero po przekroczeniu 8 godziny pracy. Oznacza to, że w przypadku faktycznego świadczenia pracy w wymiarze 12 godzin w dniu, w którym pracownik miał zaplanowaną pracę jedynie na 4 godziny, praca w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowego wymiaru czasu pracy wynosić będzie 4 godziny.

Ryczałt za pracę w nadgodzinach

W stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie wraz z dodatkiem może być zastąpione ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywalnemu wymiarowi pracy w nadgodzinach (1511 § 4 kp).

Udzielenie czasu wolnego za nadgodziny

Jak wynika z przepisu Kodeksu pracy w zamian za czas przepracowany w nadgodzinach pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze czas wolny od pracy. Natomiast jeżeli to pracodawca z własnej inicjatywy będzie chciał udzielić pracownikowi czas wolny, w takim wypadku pracodawca udziela go w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych do końca okresu rozliczeniowego (1512  kp).

Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych – kto go nie otrzyma?

Prawa do wynagrodzenia za nadgodziny oraz dodatku nie mają :

  • pracownicy zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
  • kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych.

Natomiast kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w nadgodziny przypadające w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku (1514 kp).

Warunki wypłacania dodatku za nadgodziny

Wypłata wynagrodzenia zawierającego dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych przekraczająca normę dobową (lub przedłużony wymiar dobowy) następuje równocześnie z normalnym wynagrodzeniem za dany miesiąc, w którym pracownik był zatrudniony w godzinach nadliczbowych. Taka wypłata dodatku do wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowego wymiaru czasu pracy pracownika następuje w każdym miesiącu, w którym pracownik był zatrudniony w warunkach określonych w art. 151 § 1 Kodeksu pracy.

Rozliczanie nadgodzin dobowych musi być dokonywane na bieżąco w każdym miesiącu, niezależnie od długości okresu rozliczeniowego. Natomiast rozliczenie nadgodzin tygodniowych następuje na koniec okresu rozliczeniowego.

Istotnym, z perspektywy zarówno pracownika jak i pracodawcy, jest przestrzeganie zasad dotyczących poprawnego rozliczania godziny nadliczbowych. Pracownikowi, co do zasady, zależy na przede wszystkim poprawnym wyliczeniu jego wynagrodzenia. Natomiast z perspektywy przedsiębiorcy, błędnie wyliczony dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych może skutkować kontrolami z PIP lub ZUS.

Źródło: poradnikpracownika.pl

Autor: wFirma.pl