Warunki przeprowadzenia badania trzeźwości pracowników

Stawienie się do pracy pod wpływem alkoholu lub spożywanie go w czasie pracy jest jednym z najcięższych przewinień pracowniczych. Konsekwencje takiego naruszenia obowiązków przez pracownika mogą być bardzo dotkliwe, do dyscyplinarnego zwolnienia włącznie. Zastosowanie tych sankcji wymaga jednak udowodnienia, że pracownik znajdował się pod wpływem alkoholu.

Badanie w razie podejrzenia

W aktualnym stanie prawnym przepisy z zakresu prawa pracy nie regulują badania trzeźwości pracowników. Na chwilę obecną aktem prawnym stosowanym w zakresie badania trzeźwości pracowników jest ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119 ze zm.). Na podstawie art. 17 tej ustawy kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ.

Jak widać z przywołanej regulacji, obecnie pracodawca może jedynie – jeśli podejrzewa, że pracownik jest pod wpływem alkoholu – wystąpić do uprawnionego organu (m.in. Policji) o przeprowadzenie badania trzeźwości. Należy zauważyć, że mowa tu o sytuacji, w której pracownik jest podejrzewany o nadużycie alkoholu, nie ma więc mowy o prewencyjnych, wyrywkowych badaniach. Taki stan prawny w najbliższym czasie ulegnie jednak zmianie za sprawą ustawy nowelizującej Kodeks pracy.

Kodeksowe badanie trzeźwości

Już niedługo wejdą w życie przepisy wprowadzające do Kodeksu pracy regulacje dotyczące badania trzeźwości pracowników. Nastąpi to na mocy ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (na dzień oddania GP do druku ustawa oczekuje na podpis Prezydenta RP), która w tym zakresie wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej publikacji. Nowe przepisy umożliwią pracodawcy przeprowadzanie prewencyjnej kontroli trzeźwości pracowników, tj. również wtedy, gdy nie ma przesłanek do uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się pod wpływem alkoholu.

Kontrola trzeźwości będzie dopuszczalna tylko wtedy, gdy będzie to niezbędne dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Celem tej kontroli będzie nie tylko wykrycie alkoholu w organizmie pracownika, ale również innych środków działających podobnie do alkoholu. Jej zakresem będą mogli być objęci nie tylko pracownicy zatrudnieni w ramach stosunku pracy, ale również osoby świadczące pracę na innej podstawie prawnej, np. zleceniobiorcy czy przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą – jeżeli ich praca jest organizowana przez pracodawcę przeprowadzającego kontrolę.

Pracodawca, który będzie chciał przeprowadzać kontrole trzeźwości w zakładzie pracy, będzie musiał uprzednio:

określić grupę pracowników, których może dotyczyć kontrola trzeźwości oraz sposób jej przeprowadzenia – w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie posiada przepisów zakładowych,
poinformować pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości w sposób przyjęty w danym zakładzie, nie później niż na 2 tygodnie przed wdrożeniem możliwości przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników.

W związku z zatrudnieniem pracownika objętego kontrolą trzeźwości pracodawca będzie zobowiązany przekazać temu pracownikowi przed dopuszczeniem go do pracy informacje zawarte w ww. aktach.

Przeprowadzenie kontroli

Zasadniczo do przeprowadzenia badania trzeźwości pracodawca będzie używał metod niewymagających badania laboratoryjnego, tj. korzystał z urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie (alkomat). Przy czym z inicjatywy pracodawcy lub na żądanie pracownika wspomniane badanie może przeprowadzać uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (m.in. Policja). W niektórych sytuacjach Policja obligatoryjnie zleci badanie krwi. Będzie to miało miejsce m.in. w przypadku, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia badania trzeźwości alkomatem, pracownik odmawia poddania się badaniu tą metodą lub żąda przeprowadzenia badania krwi mimo zbadania go alkomatem.

Pracodawca przetwarza informacje o dacie, godzinie i minucie badania alkomatem oraz jego wyniku wskazującym na użycie alkoholu albo stan nietrzeźwości wyłącznie wtedy, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Może przechowywać te informacje w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, m.in. gdy kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości (patrz ramka). W przypadku gdy wynik badania nie wykaże stanu po użyciu alkoholu albo nietrzeźwości, okres niedopuszczenia pracownika do pracy będzie okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Należy nadmienić, że szczegółowe zasady przeprowadzania badania trzeźwości określi rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika. Aktualnie projekt tego rozporządzenia znajduje się na etapie prac wstępnych (druk nr MZ 1444 z wykazu RCL).