Pracownik zatrudniony w systemie podstawowym w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym z powodu potrzeb pracodawcy niemal przez cały miesiąc zostawał po godzinach, co dało średnio 10 godzin więcej na tydzień. Jakiego rodzaju nadgodziny generuje nadwyżka ponad 48-godzinną, tzw. normę łączoną czasu pracy?
Godzin nadliczbowych nie ocenia się na podstawie tzw. normy łączonej czasu pracy. Jej naruszenie grozi jednak określonymi sankcjami.
Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 1 zd. 1 K.p.). Z przepisu tego wynikają dwa rodzaje nadgodzin:
- dobowe, powstające w razie pracy zasadniczo powyżej 8 godzin na dobę lub powyżej przedłużonego wymiaru, np. 9, 10, 11 lub 12 godzin w tak zaplanowanym dniu w systemie równoważnym oraz
- średniotygodniowe, powstające w razie pracy zasadniczo powyżej 40 godzin przeciętnie na tydzień.
Taką klasyfikację potwierdza art. 1511 § 1 i 2 K.p. regulujący sposób opłacania nadgodzin.
Wystąpienie nadgodzin dobowych weryfikuje się na bieżąco, porównując pracę wykonaną z obowiązującym rozkładem w poszczególnych dobach roboczych. Do celów rozliczania czasu pracy pracownika przez dobę należy przy tym rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 K.p.).
Inne przekroczenia, tj. takie, które nie naruszają normy dobowej ani przedłużonego wymiaru dobowego, przy pełnym wymiarze czasu pracy i prawidłowym planowaniu normatywu stanowią nadgodziny średniotygodniowe. Potwierdza to art. 1511 § 2 K.p. regulujący sposób ich opłacania. Za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w art. 1511 § 1 K.p., właściwego dla nadgodzin dobowych.
Przykład
Przyjmujemy dane z pytania oraz zakładamy, że pracownik wykonuje czynności rozkładowe od 800 do 1600 oraz że w lutym 2022 r. przepracował dodatkowo, bezpośrednio po godzinach rozkładowych, czyli od 1600, łącznie 25 godzin, maksymalnie 3 godziny w dobie. Nie naruszało to odpoczynku dobowego, a okoliczności, w których nastąpiło, pozwalają stwierdzić, że dodatkowa praca stanowiła w całości nadgodziny dobowe, za które przysługiwało normalne wynagrodzenie oraz 50% dodatki.
Przykład
Przyjmujmy dane z poprzedniego przykładu z tą różnicą, że 2 z 25 godzin dodatkowych miały miejsce w poniedziałek (po wolnym weekendzie) przed rozpoczęciem dniówki (od 600 do 800). Skoro tak, to nie naruszyły one normy dobowej czasu pracy, gdyż poprzednia doba nie była robocza (nie wykonywano podczas niej pracy), a kolejna dopiero miała się rozpocząć (planowo o 800). W świetle tego faktu 2 z 25 godzin dodatkowych skutkowały nadgodzinami średniotygodniowymi, za które przysługiwało normalne wynagrodzenie oraz 100% dodatki. Za pozostałe 23 godziny przysługiwało normalne wynagrodzenie i 50% dodatki.
Wspominaną w pytaniu Czytelnika normę łączoną czasu pracy reguluje przepis art. 131 § 1 K.p.
Ważne: Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Norma łączona ma za zadanie zapobieganie nadmiernemu wysiłkowi pracownika w wyniku zlecania dużej ilości godzin nadliczbowych i stanowi implementację art. 5 lit. b dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz. U. UE L 2003.299.9), zgodnie z którym państwa członkowskie m.in. są obowiązane stosować rozwiązania zapewniające ochronę bezpieczeństwa i zdrowia pracowników poprzez przeciętny wymiar czasu pracy w okresie siedmiodniowym, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych. Naruszenie tej regulacji powoduje wykroczenie przeciw prawom pracownika, o którym mowa w art. 281 § 1 pkt 5 K.p. zagrożone grzywną, ale nie ma wpływu na rodzaj godzin nadliczbowych. Przestrzeganie normy łącznej bada się najczęściej podstawiając we wzorze na wymiar w miejsce „zwykłych” norm czasu pracy, tę normę. Zastrzegamy przy tym, że w literaturze przedmiotu można spotkać także inne praktyczne metody (np. odrzucające podczas wyliczeń dni wystające). Wobec braku jednoznacznych wytycznych można je uznać za właściwe, choć dają odmienne wyniki.
Przykład
Przyjmujemy dane z pytania i zakładamy, że pracownik korzysta z sobót wolnych od pracy oraz że we wszystkich dniach roboczych lutego 2022 r. pracował o 2 godziny dłużej, przez co przepracował łącznie 200 godzin (20 dni x 10 godz.). Wszystkie dodatkowe godziny miały charakter nadgodzin dobowych. Została też naruszona norma łączona, która dopuszczała przepracowanie w badanym okresie co najwyżej 192 godzin (48 godz. x 4 tyg.), co może skutkować grzywną.
Źródło: gofin.pl, Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 8 (554) z dnia 10.04.2022
