Podstawę wymiaru świadczenia chorobowego należnego pracownikowi, co do zasady, ustala się w oparciu o wypłacone mu wynagrodzenie za okres poprzedzający powstanie niezdolności do pracy lub prawa do świadczenia. Gdy wynagrodzenie to uległo zmniejszeniu ze względu na nieobecność w pracy pracownika, podlega ono stosownemu uzupełnieniu lub wyłączeniu, choć istnieją pewne odstępstwa od tej reguły.
Podstawowa zasada
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, a także odpowiednio wynagrodzenia chorobowego, zasiłku opiekuńczego i zasiłku macierzyńskiego przysługującego pracownikowi ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy/prawo do świadczenia. Z założenia stanowi ją przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy lub prawo do świadczenia.
Jeżeli natomiast niezdolność do pracy/prawo do świadczenia powstała/powstało przed upływem:
- 12 miesięcy zatrudnienia – podstawę świadczenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia albo
- pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego – podstawę tę stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.
Tak wynika z art. 36 ust. 1, ust. 2 i ust. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową, z uwzględnieniem art. 47 tej ustawy oraz art. 92 § 2 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.).
Przy czym ustawodawca jednocześnie sprecyzował, iż:
- gdy mowa o wynagrodzeniu, chodzi tu o przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe, jednak
- przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia chorobowego nie uwzględnia się (mimo ich oskładkowania) składników wynagrodzenia:
- do których pracownik zachowuje prawo i są one wypłacane w okresie pobierania tego świadczenia zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu oraz
- przysługujących w myśl umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, tylko do określonego terminu albo których wypłaty zaprzestano na podstawie układu zbiorowego pracy lub przepisów o wynagradzaniu (nie uwzględnia się ich przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia chorobowego należnego za okres po zaprzestaniu ich wypłaty).
Niepełne wynagrodzenie
Zdarza się, że w okresie uwzględnianym przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia chorobowego pracownik był nieobecny w pracy.
Niektóre nieobecności są traktowane na równi z dniami, w których pracownik świadczył pracę i ich wystąpienie nie wpływa na sposób ustalania podstawy wymiaru świadczenia chorobowego, tak jak ma to miejsce w przypadku pozostałych nieobecności w pracy (patrz: Tabela 1).
Otóż jeśli nieobecność ta wystąpiła z przyczyn usprawiedliwionych, wówczas, za sprawą art. 38 ust. 2 ustawy zasiłkowej, przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia chorobowego:
- wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy,
- przyjmuje się, po stosownym uzupełnieniu, na zasadach określonych w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej (patrz: Tabela 2), wynagrodzenie z miesięcy, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.
Natomiast w sytuacji, gdy w uwzględnianym okresie (12 lub pełnych miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy/prawa do świadczenia) pracownik w każdym z analizowanych miesięcy z przyczyn usprawiedliwionych wykonywał pracę przez mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się wynagrodzenie za wszystkie miesiące po stosownym uzupełnieniu.
Inaczej jednak sytuacja wygląda w przypadku, gdy nieobecność w pracy choćby w jednym dniu w danym miesiącu nastąpiła z przyczyn nieusprawiedliwionych (tzw. NN). Wówczas bowiem wynagrodzenie za ten miesiąc odpowiednio:
- nie podlega uzupełnieniu albo
- przy uzupełnianiu wynagrodzenia za dany miesiąc albo ustalaniu, czy pracownik przepracował co najmniej połowę wymaganego czasu pracy, w liczbie dni, którą pracownik był obowiązany przepracować, nie uwzględnia się dni nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Oznacza to, że NN realnie zmniejsza wysokość faktycznej podstawy wymiaru świadczenia.
1. Gdy pracownik z takich przyczyn przepracował w danym miesiącu co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy albo w każdym z 12 lub pełnych miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy/prawa do świadczenia wykonywał pracę przez mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy.
2. Wynagrodzenie określone w stawce godzinowej traktuje się jak wynagrodzenie stałe.
3. Jeżeli niezdolność do pracy/prawo do świadczenia pracownika powstała(-o) przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego i pracownik z wynagrodzeniem zmiennym nie osiągnął żadnego wynagrodzenia, podstawę wymiaru świadczenia chorobowego stanowi kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona za miesiąc, w którym powstała(-o) niezdolność do pracy/prawo do świadczenia, pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy u pracodawcy, u którego przysługuje świadczenie chorobowe.
Gwarantowana podstawa zasiłku
Trzeba jednak pamiętać o gwarancji określonej w art. 45 ustawy zasiłkowej. W przypadku gdy ustalona pracownikowi na ogólnych zasadach podstawa wymiaru świadczenia chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy okaże się niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, zmniejszonej o wartość odpowiadającą 13,71% tego wynagrodzenia, ulega podwyższeniu do tej gwarantowanej kwoty.
Pracownikom niepełnoetatowym najniższą podstawę wymiaru świadczenia chorobowego ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Kalkulator najniższej podstawy wymiaru świadczeń chorobowych dostępny jest w serwisie kalkulatory.gofin.pl.
Ustawodawca, wprowadzając tę regułę, nie uzależnił jej stosowania od powodu zbyt niskiej faktycznej podstawy wymiaru świadczenia. Zastrzegł jedynie, iż nie dotyczy ona ubezpieczonych będących pracownikami, do których wynagrodzenia nie mają zastosowania przepisy ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, a więc m.in. pracowników młodocianych zatrudnionych w ramach przyuczenia do wykonywania zawodu.
Tym samym, nawet jeśli faktyczna podstawa wymiaru zasiłku okaże się bardzo niska z uwagi na występujące nieobecności nieusprawiedliwione pracownika, to i tak ostatecznie jej wysokość nie może być niższa od najniższej podstawy wymiaru zasiłku (przykład 1).
Przykład 1
Pracownik, zatrudniony od 15 marca 2022 r., przez kilka pierwszych dni maja 2022 r. sprawował opiekę nad chorym 5-letnim synem. Podstawę wymiaru należnego mu zasiłku opiekuńczego stanowi wynagrodzenie za jedyny pełny miesiąc kalendarzowy poprzedzający powstanie prawa do świadczenia, tj. za kwiecień 2022 r. Pracownik wynagradzany jest stawką godzinową (20 zł/godz.), przy czym przez 4 dni kwietnia 2022 r. był nieobecny w pracy z przyczyn nieusprawiedliwionych. W takim przypadku do podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się wynagrodzenie wypłacone mu za ten miesiąc, bez uzupełniania jego wysokości za dni nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy (NN).
W efekcie podstawa ta wynosi 2.209,02 zł, zgodnie z wyliczeniem:
– 16 dni (przepracowanych) × 8 godz. = 128 godz.,
– 128 godz. × 20 zł/godz. = 2.560 zł,
– 2.560 zł – 350,98 zł (składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków pracownika) = 2.209,02 zł – faktyczna podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego.
Ponieważ jest ona niższa od najniższej podstawy wymiaru zasiłku przewidzianej dla tego pracownika, zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy (2.209,02 zł < 2.597,33 zł), ulega podwyższeniu do tej gwarantowanej kwoty, tj. do 2.597,33 zł.
Przykład 2
Załóżmy, że pracownik z przykładu 1, zamiast nieobecności nieusprawiedliwionej, przez 4 dni kwietnia 2022 r. przebywał na urlopie bezpłatnym.
W tej sytuacji jego wynagrodzenie za kwiecień 2022 r. podlega uzupełnieniu do pełnego miesiąca. Podstawę zasiłku opiekuńczego stanowi więc kwota 2.761,28 zł, zgodnie z wyliczeniem:
– 20 dni (roboczych w tym miesiącu) × 8 godz. = 160 godz.,
– 160 godz. × 20 zł/godz. = 3.200 zł,
– 3.200 zł – 3.200 zł × 13,71% = 2.761,28 zł.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.).
Źródło: gofin.pl, Gazeta Podatkowa nr 37 (1912) z dnia 9.05.2022
Autor: Bożena Dziuba
